11 Οκτ 2011

Το ιερό της Δέσποινας και η λατρευτική επιγραφή


Το ιερό της Δέσποινας

 Στην ανατολική πλευρά του Λυκαίου όρους σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Λυκόσουρας, της ιερότερης πόλης των Αρκάδων και σύμφωνα με τη παράδοση της αρχαιότερης του κόσμου.

“Πόλεων δε, οπόσας επί τη ηπείρω έδειξε γη και εν νήσους, Λυκόσουρα εστί πρεσβυτάτη και ταύτην είδεν ο ήλιος πρώτην” - Παυσανίας-Αρκαδικά


 Η Αρχαιολογική Εταιρεία το 1903 ανάσκαψε τη περιοχή αποκαλύπτοντας μεταξύ άλλων το Ιερό της Δέσποινας, ένα από τα σημαντικότερα Ιερά της αρχαίας Αρκαδίας το οποίο άκμασε μέχρι το τέλος των ρωμαϊκών χρόνων.
 Πρόκειται ουσιαστικά για ένα λατρευτικό συγκρότημα που αποτελείται από το Ναό της Δέσποινας, το Μέγαρο (Βωμό), τη Μεγάλη Στοά, τους Βωμούς της Δέσποινας, της Δήμητρας και της Μεγάλης Μητρός και το Άλσος.

Η Δέσποινα

 Η Δέσποινα είναι κόρη της Δήμητρας και του Ποσειδώνα. Γεννήθηκε στη Λυκόσουρα κατά την προσπάθεια της Δήμητρας για την εύρεση της Περσεφόνης. Προσφωνείται έτσι αλλά το όνομα της Θεάς είναι άρρητο. Λέγεται Δέσποινα όπως αντιστοίχως η Περσεφόνη προσφωνείται ως Κόρη. Την Δέσποινα ανέθρεψε ο Τιτάνας Άνυτος.

 “…ταύτην μάλιστα θεών σέβουσιν οι Αρκάδες την Δέσποιναν, θυγατέρα δε αυτήν Ποσειδώνος φασίν είναι και Δήμητρος. Επίκλησις ες τους πολλούς εστιν αυτή Δέσποινα, καθάπερ και την εκ Διός Κόρην επονομάζουσιν, ιδία δε εστίν όνομα Περσεφόνη, καθά Όμηρος και έτι πρότερον Πάμφως εποίησαν. Της δε Δεσποίνης το όνομα έδεισα ες τους ατελέστους γραφείν.” - Παυσανίας-Αρκαδικά

Η Δέσποινα είναι ως γηγενής θεά άρρηκτα δεμένη με την Αρκαδική παράδοση. Η εμπράγματη λατρεία της είναι αρχέγονη και διαχρονική.

Το Ιερό

Η Μεγάλη Στοά ήταν διακοσμημένη με μαρμάρινα ανάγλυφα με παραστάσεις των Μοιρών με τον Δία, του Ηρακλή με τον Απόλλωνα, των Νυμφών και Πανών και του Πολύβιου. Ανάμεσα στα ανάγλυφα υπήρχε πινακίδα με αναφορά στη μυστηριακή τελετή της Δέσποινας.
Εμπρός στην Στοά υπάρχουν με τη σειρά ο Βωμός της Δήμητρας, ο Βωμός της Δέσποινας και ο Βωμός της μεγάλης Μητέρας.
Μετά τους Βωμούς βρίσκεται ο Ναός της Δέσποινας.

Ο Ναός

Εντός του Ναού της Δέσποινας υπήρχε το περίφημο σύνταγμα του γλύπτη Δαμοφώντα, που αποτελούνταν από τέσσερα γλυπτά. Στο μέσον ήταν τα κολοσσιαία αγάλματα της Δήμητρας αριστερά και της Δέσποινας στα δεξιά και τα δύο σε καθιστή στάση. Τις δύο Θεές πλαισίωναν η Αρτέμιδα αριστερά και ο Τιτάνας Άνυτος στα δεξιά σε όρθια στάση.
Η Δήμητρα κρατούσε δάδα στο ένα χέρι και με το άλλο ακουμπούσε στη Δέσποινα. Η Δέσποινα κρατούσε με το αριστερό χέρι σκήπτρο και στα γόνατα έχει ακουμπισμένη μια κίστη που την κρατούσε με το άλλο χέρι. Η κίστη είναι ένα πλεκτό κουτί κυλινδρικού σχήματος με κάλυμμα στο οποίο φυλάσσονταν λατρευτικά μυστηριακά αντικείμενα. Στο πέπλο της Δέσποινας υπήρχαν παραστάσεις Αετών, Κεραυνών, Νηρηίδων, Τρίτωνων, Νικών, και σειρά ανθρώπινων μορφών με κεφαλές όνων, αλόγων, κριών και άλλων ζώων.
Η Αρτέμιδα απεικονίζονταν με ένδυμα από δέρμα ελαφιού, έφερε φαρέτρα και στο ένα χέρι κρατούσε δάδα και στο άλλο δύο φίδια. Δίπλα της κάθεται κυνηγετικό σκυλί. Ο Τιτάνας Άνυτος ήταν οπλισμένος.
Κάτω από τα αγάλματα βρίσκονταν άλλα που παρίσταναν Κουρήτες ενώ στο βάθρο του συντάγματος υπήρχαν σε ανάγλυφα Κορύβαντες.
Το συνολικό πλάτος του συντάγματος ήταν 8,40 μέτρα ενώ το ύψος ήταν 5,90 και καταλάμβανε όλο το πλάτος του Ναού. Θραύσματα του συντάγματος εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Το Μέγαρο

Το Μέγαρο της Δέσποινας, είναι ένα επιβλητικό οικοδόμημα-βωμός, όπου τελούνταν μυστηριακές τελετές. Η θέση του εντοπίζεται σε ύψωμα νότια του Ναού της Δέσποινας. Ήταν χτισμένο σε δύο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είχε περίβολο και διέθετε δύο κλίμακες  δεξιά και αριστερά. Εντός του περιβόλου ήταν ο Βωμός. Στο ανώτερο επίπεδο ήταν διαμορφωμένη Στοά. Στο Μέγαρο τελούνταν Μυστήρια και οι Αρκάδες θυσίαζαν άφθονα ζώα στην Δέσποινα.

Το Άλσος

Μετά το Μέγαρο υπήρχε το Άλσος αφιερωμένο στη Δέσποινα περιβαλλόμενο από λίθινο τοίχο. Εντός του υπήρχαν μεταξύ άλλων δένδρων και μια ελιά και μια βελανιδιά με κοινή ρίζα. Μετά το Άλσος υπήρχαν Βωμοί του Ίππιου Ποσειδώνα πατέρα της Δέσποινας και άλλων Θεών. Στο τελευταίο βωμό υπήρχε επιγραφή ότι ήταν κοινός όλων των Θεών.

Η Επιγραφή  

Εντός του Ιερού της Δέσποινας ήρθε στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη η εξής επιγραφή του 3ου αιω. π.χ.χ. που σήμερα φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο (Αθήνα).

Δεσποίνας
------------------ μη εξέστω
παρέρπην έχοντας εν το ιερόν τας
Δεσποίνας μη χρυσία όσα μη ιν ανά-
θεμα μηδέ πορφύρεον ειματισμόν
μηδέ ανθινόν μηδέ μέλανα μηδέ υπο-
δήματα μηδέ δακτύλιον. ει δ' αν τις
παρένθη έχων τι των α στάλα κωλύει
αναθέτω εν το ιερόν. μηδέ τας τρί-
χας αμπεμπλεγμένες, μηδέ κεκαλυμ-
μένος. μηδέ άνθεα παρφέρην, μηδέ
μύεσθαι [....] κυένσαν μηδέ θη-
λαζομέναν. τος δε θύοντας πος θύη-
σιν χρέεσθαι ελαίαι, μύρτοι, κηρίοι,
ολοαίς αιρολογημέναις, αγάλματι,
μάκωνσι λευκαίς, λυχνίοις, θυμιά-
μασιν ζμύρναι, αρώμασιν. τος δε θύ-
οντας ται Δέσποιναι θύην
θήλεα λευκά -----------------------------

Δέσποινας
 -----------------------να μην επιτρέπεται
να εισέλθει στο ιερό της Δέσποινας έχοντας
χρυσά παρά μόνο όσα προορίζονται για αναθήματα
ούτε με πορφυρό ούτε ποικιλόχρωμο ούτε μαύρο ιματισμό
ούτε με υποδήματα ούτε με δακτυλίδι
Εάν κανείς εισέλθει έχοντας με κάποιο από αυτά που η επιγραφή
αυτή κωλύει, να τα αναθέσει στο ιερό.
Ούτε τα μαλλιά να έχει ξέπλεκα, ούτε κεκαλυμμένος να είναι.
Ούτε άνθη να φέρει ούτε να μυηθεί εγκυμονούσα ή θηλάζουσα.
Οι δε θύοντες να χρησιμοποιούν για τη θυσία ελιές, μύρτους, κερήθρα,   
χοντραλεσμένο κριθάρι, μικρά αφιερώματα*, λευκές παπαρούνες,
λυχνάρια, θυμιάματα σμύρνα, αρώματα.
Αυτοί που θυσιάζουν στη Δέσποινα να θύουν λευκά θηλυκά ζώα.

*Στη Δέσποινα προσφέρονταν ως αναθήματα πήλινα ειδώλια ή πλακίδια με παραστάσεις ανθρωπόμορφων ονοκέφαλων και κριοκέφαλων  όπως αυτά των παραστάσεων που απεικονίζονται στο μαρμάρινο πέπλο του αγάλματος της Δέσποινας.



Τάκης Παναγιωτόπουλος

ΠΗΓΕΣ
ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ – ΑΡΚΑΔΙΚΑ – ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΗ – MARGHERITA GUARDUCCI – ΕΚΔ. ΜΙΕΤ
σελ. 298-300



Δεν υπάρχουν σχόλια: